Duygu Alan

103 YILLIK PİSLİK 14 YILDA TEMİZLENECEK: 1913 yılında faaliyetlerine başlayan ve o dönemin teknolojisi ile 1974 yılına kadar çalışan CMC maden alanında, insan sağlığına direk etki eden 9.5 milyon tonluk pislik birikti. Maden atıklarının temizlenmesi için gereken süre en az 14 yıl

YOL HARİTASINI UZMANLAR ÇİZDİ: Alanı kiralayan PORT ISBI, bir taraftan bölgeyi “Serbest Liman Bölgesi” haline getirmeye çalışacak, diğer yandan da 9.5 milyon metreküp (yaklaşık 1 milyon kamyon) atığı temizleyecek. Şirket, İTÜ ile ortak projeler üretti, dünyadaki bir çok uzman kuruluştan destek aldı

BÜROKRASİ AŞILIRSA: Port ISBI kısa vadede birçok iş yaptı. CMC alanı tellendi, giriş çıkışlar kontrol altına alındı. Personel taslağı hazırlandı. Bazı pozisyonlara istihdam yapıldı. Tesis için inşaat izni başvurusu yapıldı, ÇED Raporu için proje taslağı Çevre Dairesi’ne sunuldu. Operasyonun start alması için bürokrasi sürecinin tamamlanması bekleniyor

Lefke’de bulunan ve sadece KKTC’nin değil, dünyanın da en büyük çevre felaketleri arasında yerini alan CMC (Kıbrıs Maden Şirketi) alanı, bölgeyi kiralayan PORT ISBI tarafından temizleniyor.

2007 yılında alanı kiralayan PORT ISBI, bu sürede teknik analizlerini ve temizliğin nasıl, hangi yolla tamamlanacağını belirledi.

İstanbul Teknik Üniversitesi ve dünyada, benzer tecrübeleri bulunan uzmanlarla çalışan şirket, maden alanında 9.5 milyon metreküp müdahale edilmesi gereken atık tespit etti.

9.5 milyon metreküp atık, KKTC’de yaygın kullanılan kamyonların 1 milyon kere atık taşıması anlamına geliyor. MCM’nin maden atıklarından temizlenebilmesi için, 14 yıllık bir emek gerekiyor. Toplam 1.5 kilometrekare alanda toplanan atıklar, bantlarla ayrıştırma alanına taşınacak. Buradan içerisinden bakırı alınacak atıklar, membran denilen ve atıkların en az 400 yıl, toprak, su ve havayla temasını kesen sistemle izole edilecek.
Atıklar, yine CMC alanında yok edilecek ve bölge, tarım da dahil bir çok yatırımın yapılabileceği bir alan haline gelecek. 

PORT ISBI kolları sıvadı

Mağusa’da faaliyet gösteren Port ISBI Ltd. CMC maden alanını temizleyip serbest bölgeye dönüştürmek amacı ile 2007 yılında 49 yıllığına kiraladı.

Geçen zaman içerisinde CMC alanında bulunan atıkların niteliği, miktarı, çevreye etkisi ve gerek çevreye gerekse insan sağlığına zarar vermeden nasıl temizlenebileceği hususunda İstanbul Teknik Üniversitesi ve Finlandiya’da faaliyet gösteren özel bir şirket işbirliği ile fizibilite çalışmasını tamamladı.

Ortaya çıkan fizibilite raporuna göre, CMC alanındaki havuzlarda toplam 9.5 milyon ton atık maden olduğu ve atıkların en çevreci şekilde; bulundukları yerden bantlar aracılığı ile taşınıp, membranlanmış havuzlara konulup üzerinin yine membranla kapatılması ile temizlenebileceği tespit edildi.

Çalışmanın yürütülmesi için kurulacak olan tesisin malzemelerinin önemli bir kısmı Türkiye’den ithal edildi, personel taslağı hazırlandı. Bazı pozisyonlara istihdam yapıldı.

Projenin hayata geçirilmesi için kurulacak olan tesis için inşaat izni için başvuru yapıldı, ÇED Raporu için proje taslağı Çevre Dairesi’ne sunuldu.

Kısa vadede Port ISBI Ltd. sorumluluk alanı tellendi, güvenlik amaçlı alana giriş çıkışlar engellendi. Maden atıklarının denize akışı bentlerle engellendi.

Halen bürokrasi sürecini takip eden Port ISBI Ltd. ÇED süreci tamamlandıktan sonra CMC alanında operasyonlarına başlayacak.

Maden atıkları bantlarla taşınacak

PORT ISBI Ltd. bünyesinde çalışan ve söz konusu projede sorumlularından Jeoloji ve Maden Mühendisi Hasan Öznesil, bürokrasi sürecinin tamamlanmasının ardından gelişecek olan süreci Havadis’e anlattı.

Öznesil’den alınan bilgilere göre; proje kapsamında önce alana bir tesis kurulacak, daha sonra atıkların taşınma esnasında başka bir kirliliğe yol açmamak için maden atık havuzları ile tesis arasında bantlar yapılacak.
Maden atıkları havuzlardan bantlara aktarılacak, bantlardan da tesise ulaştırılacak.

Tesise ulaştırılan atıktaki zehirli metaller temizlenecek, atık katı hale getirildikten sonra yine bentler vasıtası ile başka bir havuza aktarılacak.

Boşaltılan havuz ise yaklaşık 400 yıl bir ömrü olan Neo-membran ile kaplanacak. Havuz membranlandıktan sonra tesiste işlenerek başka bir havuza taşınan atık, buraya aktarılacak.

Bir sonraki aşamada ise tabanı membranlanmış olan havuzun üzeri de yine membran ile kapatılacak, son aşamada ise tamamıyla membranlanmış havuzun üstü toprak ile örtülecek.

Öngörülen süre 14 yıl

Her havuzun temizlenerek, mambranlanması ve membranlanmış havuza atık madenin aktarılması yaklaşık 2 yıl kadar sürecek. Tüm havuzların membranlanması ise toplamda 10 yıl kadar bir süre alacak.

10 yıl sonunda atık membranlanan sahalar belli olduğundan kapasite katlanacak. CMC alanının tamamen temizlenip, rehabilite edilmesi için öngörülen toplam süre ise 14 yıl.

Projede 60 personel çalışacak

Port ISBI Ltd. bünyesinde proje kapsamında yönetim kısmı dahil toplamda 60 kişi istihdam edecek. Personeller tercihen Lefke bölgesinde ikamet eden halktan olacak.

Yönetim kısmında daha çok tecrübesi olan kişiler tercih edilirken çalışanlar arasında kalifiye elemanların yanı sıra düz işçilerde olacak.

Maden atıkları nakliyatı bantlarla yapılacağından iş makineleri sayısı ise çok az olacak.

Maliyeti çok yüksek

Atık maden temizliği için kurulacak tesisin maliyeti 5 milyon Euro. CMC alanındaki 300’er metrekareden oluşan her havuzun sadece membranlanması ise 2 milyon Euro’ya mal olacak. Port ISBI Ltd. sadece 6 havuzun membranlanması için toplamda 12 milyon Euro harcama yapacak.

***
CMC alanı dünyada bilinen bir felaket

Bir Amerikan Şirketi olan CMC (Kıbrıs Maden Şirketi)  1912 yılında Kıbrıs’a gelip maden araştırmalarında bulundu. 1913 yılından itibaren bölgedeki maden ocakları çalıştırıldı, elde edilen bakır madeni yurt dışına ihraç edildi. 1974 yılına kadar faaliyetlerini devam ettiren CMC, Lefke bölgesindeki yeraltı zenginliklerinden azami derecede yararlandı. 1974 yılında CMC’nin kapatılması sonucunda geride kalan yaklaşık 10 milyon tonluk maden atığının çevreye verdiği zarar ciddi boyutlara ulaştı. Bölgenin ekolojik yapısı bozuldu, suyu içilemez bir duruma geldi. Kirlilik deniz canlılarını etkiledi. Maden tozundan meyve ağaçları zarar gördü. Gemikonağı içerisinde hurda olarak duran demir yığınları ve tepeler oluşturan maden atıkları, insan sağlığı ile çevreye verdiği zararın yanında çirkin bir görüntü oluşturmakta ve doğal güzelliği bozmaktadır.

Fotoğraflar: Gürsel KARAGÖZLÜ