Artun ÇAĞA

KKTC’de çalışanların büyük bir çoğunluğunun kamu sektöründe çalışmanın peşinde olduğu ortaya çıktı.

PGlobal Küresel Danışmanlık ve Eğitim Hizmetleri Ltd. taralından hazırlanan "KKTC İşgücü Piyasasının Etkinliğinin Tespiti Çalışması” başlıklı raporda, “Kamu kesiminde çalışanların yaklaşık yüzde 90’ının özel sektörde çalışmayı tercih etmedikleri görüldü. Buna karşılık, özel sektörde çalışanların yaklaşık yüzde 55’i kamuda çalışmayı tercih edeceklerini ifade etti.

KKTC Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, TC Lefkoşa Büyükelçiliği Yardım Heyeti Başkanlığı ve PGlobal’ın ortak çalışması sonucu ortaya çıkan raporda, Kamu sektöründe çalışmanın temel nedeni olarak ücret, çalışma koşullan ve çalışma saatlerinin kamu sektöründe daha iyi olduğu vurgulandı.

Çalışmada elde edilen kamu istihdamına ilişkin çarpıcı sonuçlara göre KKTC’de kamu kesiminde istihdam edilmenin özel sektöre kıyasla birçok avantajı bulunuyor. Her şeyden önce, kamu kesiminde ücretler özel sektöre göre daha yüksek. Kamu ve özel sektörde benzer işlerde çalışanların saat başına aldıklan ücretler karşılaştınldığında, kamudaki ücretlerin özel sektöre göre daha yüksek olduğu görülüyor.

Mevcut çalışma koşullarının (çalışma saatleri, sosyal haklar vb.) kamu kesiminde çalışmayı daha cazip hale getirirken, söz konusu avantajları nedeniyle kamu sektöründe çalışma isteği ve potansiyeli, vatandaşlar arasında işsizliğe katlanılan sürenin uzamasına bu durumun da istihdam oranlarının düşmesine neden olduğu vurgulanıyor.

İşgücü piyasasında kamu sektörü kaynaklı bir diğer sorun ise emeklilik politikalarında ortaya çıkarken,

1980’li ve 1990’lı yıllarda uygulanan erken emeklilik politikaları sonucunda emekli sayısının artmasına paralel olarak 2000’li yıllarda emekli/çalışan oranı da hızla yükseldi.

Anayasa'nın 1. maddesinde sosyal adalet ve hukukun üstünlüğü ilkelerine dayanan bir devlet olarak tanımlanan KKTC’de de çalışma hakkı, Anayasa’nın 49. maddesinde düzenlenmiş ve böylece ulusal anlamda korunuyor. Ancak, “Çalışma herkesin hakkı ve ödevidir. Devlet, çalışanların insanca yaşaması ve çalışma hayatının kararlılık içinde gelişmesi için sosyal, ekonomik ve mali önlemlerle çalışanları korur ve çalışmayı destekler; işsizliği önleyici önlemler alır” denmesine rağmen, devletin istihdam konusundaki politikalarında yetersiz kaldığı da belirtiliyor.

İstihdama ilişkin arka plan

Çalışmada, ülkede 2007 yılma kadar gerçekleşen hızlı büyümeye karşın istihdam oranı artmadığı dikkat çekilirken, 2004 yılı sonrası dönemde gerçekleşen istihdam artışının, GSYİH ve nüfus artış oranlan dikkate alındığında yetersiz düzeyde kaldığı vurgulanıyor. Özellikle büyüme hızının düştüğü 2006 yılı sonrasında istihdamın da hızlı bir şekilde azaldığı ve bu dummun temel olarak erkek istihdam oranındaki düşüşten kaynaklandığı görülüyor. Bu çerçevede, ülke işgücü piyasasmda 2006 yılı sonrasında istihdam dostu bir büyüme ortamı olmadığı söylenebilir.

KKTC işgücü piyasasmda istihdam oranlan cinsiyetler itibariyle incelendiğinde; kadın istihdam oranının, erkek istihdam oranının önemli ölçüde gerisinde kaldığı da görülüyor. Kadınlar açısından söz konusu olan bu dezavantajlı durum, işgücüne katılım ve işsizlik göstergeleri dikkate alındığında da benzer bir yapıya sahip. Bu bağlamda, mevcut durum analizinde de değinildiği üzere KKTC işgücü piyasasmda kadın ve erkek işgücü arasında bir segmentasyondan bahsedilebilir. 2010 yılı itibariyle kadın istihdam oram yüzde 29.9 iken; erkek istihdam oram yüzde 56.1’dir.

KKTC işgücü piyasası istihdamın sektörel dağılımı itibariyle Türkiye ve Güney Kıbrıs Rum Yönetimi işgücü piyasaları ile karşılaştırıldığında; en önemli farklılığın “kamu yönetimi” ve “eğitim” sektörlerinden kaynaklandığı görülmektedir. 2000Ti yıllarda KKTC’de istihdamdaki her dört kişiden birinin kamu yönetimi ya da eğitim sektöründe çalıştığı söylenebilir.

Ticaret sektöründen soma istihdamdaki payı itibariyle kamu sektörü, KKTC işgücü piyasasındaki en büyük işveren durumundadır.

Çalışmada vurgulananlara göre, ülkede yerleşiklerin hem gelir hem de tüketim taleplerinin kamu sektörü tarafından karşılanmasına yönelik bir ekonomi-politik tercihine sahip olunması, kamu kesimindeki istihdamın en önemli nedeni olarak karşunıza çıkıyor. 2005-2010 arası dönemde kamu sektöründe çalışanlann sayısı yaklaşık yüzde 9 oranında artarken, bu çalışan her beş kişiden birinin kamuda istihdam edildiği anlamına geliyor.

KKTC’de kamu kesiminde istihdam edilmenin özel sektöre kıyasla birçok avantajı bulunuyor. Her şeyden önce, kamu kesiminde ücretler özel sektöre göre daha yüksek. Kamu ve özel sektörde benzer işlerde çalışanların sa; başma aldıkları ücretler karşılaştınldığında, kamudaki ücretlerin özel sektöre göre daha yüksek olduğu görülüyor.

Aynca, mevcut çalışma koşullarının (çalışın saatleri, sosyal haklar vb.) kamu kesiminde çalışmayı daha cazip hale getirdiği de dikkat çekiliyor. Kamu kesiminin toplam istihdam içindeki payının yüksek olması, kamu kesiminde özel kesimden dahi yüksek ücret ödenmesi ve emekli nüfus oranının yüksek olması, KKTC bütçesinde transfer ödemeleri” ve “ücretler” payının yüksek olmasına yol açıyor.

KKTC’de kamu kesimi istihdamının bütç üzerindeki yüküne ek olarak, KKTC vatandaşı olmayanlara kapalı olması nedeniyle işgücü piyasasmda parçalı bir yapıyı da oluşturuyor.

Tüm bu açıklamalar ışığında, kamu sektöründeki aşın istihdam ve bununla birlik sektörün sunduğu hizmetin yeterince kaliteli verimli olmaması ekonomide istikrarsızlığa neden olan önemli unsurlar olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu durum ise kamu sektörüne yapılan kaynak aktaranının etkinliğinin tartışılmasına yol açıyor.

Kayıtdışılık yaygın

KKTC işgücü piyasasına ilişkin yapılan çalışmalarda geçmiş yıllarda kayıtdışılığın önemli boyutta olduğu vurgulanıyor. DPÖ tarafından yayınlanan hane halkı işgücü anketleri ile PGlobal hanehalkı anketlerinde elde edilen sonuçlara göre, KKTC işgücü piyasasmda istihdam edilenlerin yaklaşık yi 10’u (10 bin kişi) kayıtdışı, başka bir ifade) herhangi bir sosyal güvencesi olmadan çalışıyor. Bununla birlikte, KKTC işgücü piyasasmda kayıtdışı istihdamın profili şu şekilde özetlenebilir:

“Kayıtdışı istihdam ve yaş arasındaki ilişkinin hem kadınlar hem de erkekler için “U”şeklinde olduğu görülüyor. 15-19 yaş arası gençlerd 65 yaş üstü yaşlılarda kayıtdışı istihdam or orta yaş grubuna göre daha yüksek.

Bazı sektörlerde kayıtdışı istihdam oranı oldukça yüksek. Bunlar, sırasıyla tarım (yi 52), lokanta ve oteller (yüzde 19), inşaat () 14) ve diğer hizmetlerdir (yüzde 13).

Kayıtdışı istihdam eğilimi, işte duruma göre de farklılık göstermektedir. İşteki duruma en çok kayıtdışı istihdam içinde yer alan g ücretsiz aile işçileridir (yüzde 81).

KKTC işgücü piyasasında kayıtdışı istihdamın azaltılmasında önemli bir etkiy sahip olması planlanan yeni “Muhaceret / mecüste beklerken, bir önceki af (yasal düzenleme) 9 Aralık 2011 ’de yürürlüğe girmişti. Bu düzenleme ile KKTC’de bulunan ve cezalı durumda olan tüm yabancı uyruklular, 6 Şubat 2012 tarihine kadar hiçbir para cezası ödemeden ülkeden çıkış yaparak aftan yararlanma şansına sahip olacak.