Bertuğ Topal
KKTC Maliyesi, 2015 sonuna yaklaşılırken, ödemelerde ciddi güçlükler yaşıyor. Yıl sonuna kadar, Ekim- Kasım- Aralık aylarında 780 milyon TL yerel gelir beklenirken, maaş ve cari ödemelerle birlikte kamu maliyesinin ciddi bir kaynağa ihtiyacı var.
13’üncü maaş ile birlikte öngörülen toplam maaş ödemesi 650 milyon TL’ye denk geliyor. Yerel gelirler, maaş ve 13’üncü maaşı karşılar gibi görünse de, maliyenin tarım sektörüne acilen 100 milyon TL ödeme yapması gerekiyor. Ancak, tarım sektörüne ödeme yapılması halinde, kamu çalışanı ve emeklilerinin maaş alması neredeyse imkansız.
Maliyenin yıl sonuna kadar tek sorumluluğu maaşlar ve 13’üncü maaş da değil. Her ay belediyelere 13 milyon TL katkı sağlayan maliyenin bu alan için, 13’üncü maaş ile birlikte 53 milyon TL’ye ihtiyacı var.
DAÜ’ye bütçede öngörülmesine rağmen, henüz 10 milyon TL kaynak aktarılmadı… Bunun yanında BRTK Bütçesi de 11 milyon TL ek katkı bekliyor. Kurumlarda maaşların sağlıklı ödenebilmesi adına bu kaynağın da beleiye, DAÜ ve BRTK’ya gecikmeden aktarılması şart.
Ek mesailer bekliyor
Ayda ortalama 7 milyon TL ek mesai ödeyen KKTC maliyesi, Mayıs ayından bu güne görev yapan çalışanlarına ek mesai ödemedi.
Şu ana kadar biriken ek mesai alacağı da 47 milyon TL civarında.
Kıb- Tek’in devletten alacağı “sübvanse ve teşvik” indirimi ise 12 milyon TL’ye denk geliyor.
Toplam 3 bin 850 öğretmene ödenmesi gereken hazırlık ödeneği miktarı da 13 milyon TL’ye denk geliyor.
Bütçe aşıldı
Bir çok kalemde ödeme yapacak para bulunmazken, bakanlıkları 2015 Bütçesi’nde ön görülen giderlerin üzerine çıkması da ciddi bir sorun oldu.
Tarım bütçesinde üretici kesimine 135 milyon TL ödeme yapılması gerekirken, şu anda Maliye Bakanlığı’ndan talep edilen rakam 195 milyon TL’ye ulaştı.
Sosyal Sigortalar’ın emeklilere her ay 69 milyon TL civarında ödeme yapması gerekirken, devletin de ödemesi gereken aylık yatırım TL. Sosyal Sigortalar Dairesi’nin Ağustos ayı geliri ise 60 milyon TL. Aradaki 9 milyon TL ise, devlet katkısı ve borçlanma ile ödeniyor. Geçtiğimiz gün ödeme bekleyen Sosyal Sigorta emeklileri, devlet katkısının gecikmesi nedeniyle dün ödenebildi.
3 bin 500 öğretmenin hizmet verdiği eğitim alanında, toplam 3 bin öğretmenin alması gereken hazırlık ödeneği için henüz ödeme yapılamadı. Üretici kesimlerinin yıl sonuna kadar beklediği katkı ise 100 milyon TL civarında.
Reform yok, para da yok
2013- - 2014- 2015’i kapsayan Sürdürülebilir Ekonomiye Geçiş Programı’nda yer alan reform kalemleri de, bir çok yasal düzenlemenin öz verildiği halde yapılmaması nedeniyle aynen bekliyor.
Reform kaleminde 2015 yılı için ayrılan miktar 193 milyon 375 bin TL. Buna karşın, bir çok alanda reform yasaları mecliste bekletiliyor.
Kıbrıs Türk Elektrik Kurumu’nun özelleştirilmesi gibi çok tartışılan konunun dışında, çok sayıda alanda reform yapılmadı.
Türkiye ile imzalanan sözleşme gereği bankacılık, tefecilik, kara para ile mücadele, kamu reformu, çalışma saatlerinin düzenlenmesi, ek mesai ödeneklerinin kontrol altına alınması gibi bir çok noktada ne UBP hükümeti, ne UBP- DP hükümeti ne de CTP- UBP hükümeti adım attı.
2015 yılında bir çok yasa meclisteki komitelerde bekletilirken, reform kaleminde 180 milyon TL yeni yasaları bekliyor.
Öğretmen hazırlık ödeneği bekliyor
Eğitim sisteminde 3 bin 850 öğretmen görev yaparken, halen daha bütçede yer almasına rağmen hazırlık ödenekleri ödenmedi.
Asgari ücretin 1.75 katı üzerinden hesaplanan hazırlık ödeneği, toplamda 13 milyon TL’ye denk geliyor.
3 bin 850 öğretmenin vakit kaybetmeden ilk döneme ait 6.5 milyon TL hazırlık ödeneği alması gerekiyor.
Öğretmen sendikaları ise, ödeneğin, kısa sürede öğretmenlerin hesabına yatırılmasını talep ediyor.
Öğretmenlere kişi başına yaklaşık 3 bin 27 TL hazırlık ödeneği ödenmesi gerekiyor. Maliye Bakanlığı bu parayı Eylül ve Şubat aylarında iki taksit halinde öğretmene öderken, bu yıl henüz daha paranın ödenebilmesi için kaynak yaratılamadı.
Tarım 100 milyon TL bekliyor
Tarım üreticilerinin hükümetten beklediği kaynak da 100 milyon TL’yi buluyor.
Hasatın ardından ürününü devlete satan arpa üreticisinin alacağı 62 milyon TL.
Aynı şekilde narenciye üreticileri 7 milyon 770 bin TL, Hayvan üreticileri 28 milyon 500 bin TL, Patates üreticileri de 2 milyon TL’nin acil olarak ödenmesini istiyor.
Hesap şaştı
Tarım Bakanlığı’nın, yıl genelinde tüm teşvik ve ürün alımları için öngördüğü miktarın 135 milyon TL’den, 195 milyon TL’ye çıktığı öğrenildi.
Toplam 60 milyon TL ek ödenek talep eden tarım Bakanlığı’nın isteğine, Maliye Bakanlığı maaş ödeneği nedeniyle yetişemiyor.
Sigortalarda 9 milyon TL açık
Her ay, yatırımını tamamlayan sigorta emeklilerine 69 milyon TL maaş ödemesi yapması gereken Sosyal Sigortalar Dairesi’nin Ağustos ayı yatırımlardan elde ettiği gelir 60 milyon TL.
Devletin her ay, kamuda çalışan sosyal sigortalılara yönelik 5 milyon TL civarında para yatırması gereken kurumda, her ay ortama 5 milyon TL açık oluşuyor.
Bu güne kadar borçlanma ile bu günlere kadar gelen kurumun, 2016 yılında köklü bir reforma ihtiyaç duyduğu da bir başka gerçek.
Parayı kim isteyecek?
Yıl sonuna kadar, yaklaşık 180 milyon TL açığı bulunan KKTC maliyesi için tek kaynak, Türkiye Cumhuriyeti. Ancak, Başbakan Ömer Kalyoncu’nun “para istemek” için Türkiye hükümeti ile görüşmeyi reddettiği öğrenildi.
“Henüz ortada elle tutulur bir adım yok, ben neye dayanarak para talep edeceğim” yaklaşımını ortaya koyan Kalyoncu, CTP Genel Başkanı Mehmet Ali Talat ve UBP Genel Başkanı Hüseyin Özgürgün’ün Türkiye’ye giderek, koalisyon hükümeti ile görüşmesini daha doğru buluyor.
Buna karşın, TC- KKTC arasında imzalanan “2013- 2015 Sürdürülebilir Ekonomiye Geçiş Programı”nda öngörülen neredeyse hiçbir adımı atmayan KKTC hükümeti, reform kaleminde bekletilen 180 milyon TL’ye ulaşamıyor.
