Özgül Gürkut Mutluyakalı

Cumhuriyet Meclisi Genel Kurulu’ndan bugün oy birliğiyle geçen “Seçim ve Halkoylaması (Değişiklik) Yasası”, ülke siyasetinin şekillenmesini sağlayan seçimlere yönelik köklü değişiklikler içeriyor.

Halen 5 seçim bölgesi bulunan KKTC, yasanın Cumhurbaşkanı’nca imzalanıp Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmesiyle tek seçim bölgesi olacak; milletvekili adayları için de çarşaf liste uygulaması başlayacak.

Seçmenler, yasanın yürürlüğe girmesiyle sadece ikamet ettikleri ilçedeki milletvekillerini seçmeyecek; Cumhuriyet Meclisi’ndeki 50 milletvekilinin tümünü belirlemede etkili olacak.

KKTC’de halen 5 seçim bölgesi; 50 sandalyeli Cumhuriyet Meclisi’nde de Lefkoşa’dan 16, Gazimağusa’dan 13, Girne’den 10, Güzelyurt’tan 6 ve İskele’den de 5 milletvekili bulunuyor.

2 YIL İKAMET ŞARTI

Ülkedeki siyasal kültürde iyileşmeler sağlaması öngörülen yeni yasayla, milletvekilliği seçiminde bir ilçeden aday olabilmek için, aday olacak kişinin daimi ikametgahının, seçim tarihinden önce en az iki yıldan beri aday olacağı ilçede bulunması gerekecek. Ancak bir kişinin daimi ikameti son iki yıl içerisinde değişmiş ve herhangi bir ilçede iki yıl süreyle ikamet etmemişse, seçim tarihinden önceki son iki yıl içerisinde en uzun süre ikamet ettiği ilçeden aday olabilecek.

Yasadaki geçici maddeye göre, yasa yürürlüğe girdiğinde milletvekili olanlar, bu değişiklikten sonra yapılacak ilk seçimde, bu kurala tabi tutulmayacak.

SEÇİM YASAKLARI YENİDEN DÜZENLENDİ

Yeni yasayla, seçim yasakları döneminde var olan kısıtlamalar da yeniden düzenlendi. Buna göre, asistan hekimlerle imzalanacak sözleşmeler, sağlık alanında kadro boşalması ve kamu yararı bakımından gereklilik ve aciliyet olması halinde istihdam edilen kamu sağlık çalışanları yasadaki bu madde kurallarına bağlı olmayacak.

Belediyelerde istihdam edilen sözleşmeli personelin sözleşmelerinin belediye seçimlerinden dolayı yürürlükte olan seçim yasakları süresi içinde bitmesi halinde, sözleşmelerinin uzatılıp uzatılmayacağına Yüksek Seçim Kurulu karar verecek.

İlgili mevzuat uyarınca yapılan alçak orman arazisi,hazine malları, hali araziler ve/veya Anayasa’nın 159’uncu maddesi kuralları uyarınca KKTC adına kayıtlı bulunan malların kiralama işlemleri durdurulacak.

Akaryakıt istasyonu açma ile ilgili ön izin ve/veya izin verilemeyecek. Ayrıca devlet ve/veya kamu kurum ve kuruluşlarının her aşamadaki ihale işlemleri durdurulacak ancak zorunlu hallerde bu işlemlerin yapılabilmesi için Yüksek Seçim Kurulu’nun iznine bağlı olacak.

Seçimlerde oy verme şekline ilişkin kurallar da yeniden düzenlendi.Buna göre, mührün hangi partiye basıldığının belirgin olması ve aday listelerinin olduğu bölüme veya başka bir partinin alanına geçmemesi koşuluyla kare kenar çizgilerinden taşması veya parti özel işaretinin üzerine basılması halinde mühür geçerli sayılacak.

Seçmen oyunu karma olarak kullanmak isterse bu hakkını en az 24 en fazla 50 aday için kullanacak ve her ilçeden en az aday sayısının yarısı kadar adaya oy verme zorunluluğunda olacak. Karma olarak kullanılacak oylar en az iki siyasal parti adayları arasında ve/veya en az bir siyasal partinin adayları ile bağımsız adaylar arasında kullanılabilecek.

4 PARTİ DE UZLAŞTI

CTP Milletvekilleri Doğuş Derya, Tufan Erhürman ve Özkan Yorgancıoğlu, UBP Milletvekilleri Ersan Saner ve Nazım Çavuşoğlu, DP Milletvekili Mustafa Arabacıoğlu ve TDP Milletvekili Mehmet Çakıcı’nın birlikte hazırlayıp sunduğu yasa önerisi, tüm partilerin uzlaşısıyla kabul edildi.

Meclis’teki Anayasa, Cumhuriyet Meclisi İçtüzüğü, Siyasal Partiler Yasası ile Seçim ve Halkoylaması Yasası Değişikliklerini Hazırlamak ve Görüşmek Üzere Oluşturulan Geçici ve Özel Komite Başkanı, CTP Lefkoşa Milletvekili Doğuş Derya, TAK muhabirinin yasayla ilgili sorularını yanıtladı.

DERYA: “TEK BÖLGE VE ÇARŞAF LİSTE”

Derya, yasadaki temel değişikliğin her şeyden önce bölgeciliğe sıkışmış ilişkileri ve oy verme eğilimlerini ortadan kaldıran “tek bölge ve çarşaf liste” uygulaması getirmesi olduğunu söyledi.  

Derya, şöyle konuştu:

“Biliyorsunuz, daha önceki sistemde seçmenlerin oy verme eğilimini yönlendiren nepotik (akraba ve arkadaş kayırmacılığı) ve feodal ilişkiler, bir bölgeden seçilen milletvekilinin ada geneline değil de sadece seçildiği bölgeye hizmet etme mesuliyeti varmış gibi davranmasına neden olabiliyordu. Milletvekilini kendi bölgesinin ve yakın efradının iş takibini yapan bir kişi durumuna düşüren bu oy verme eğilimi, üretilen siyasetin de niteliğini etkiliyordu. Bu sistem vekillerin daha makro projeler ve öneriler ile hizmet üretmesinin önünde engel teşkil edebildiği gibi, seçmenlerin de Meclis’e seçilen tüm milletvekillerini tanımak yerine sadece kendi bölgesinden seçilecek adayları tanıması, geriye kalan adayların nitelik ve yeteneklerini merak etmemesi sonucunu da doğurabiliyordu. Yeni yapılan değişikliklerle birlikte ülke genelindeki tüm seçmenler, tüm bölgelerdeki adaylar için oy kullanabilecek.”

NASIL OY KULLANILACAK?

Komite Başkanı, CTP Lefkoşa Milletvekili Doğuş Derya, yasanın yürürlüğe girmesinin ardından vatandaşların milletvekilliği seçiminde nasıl oy kullanacağı konusundaki soru üzerine, şu bilgileri paylaştı:

“Düzenlenecek oy pusulasında tüm partilerin adayları, 50'şer aday olmak üzere tek bir listede bulunacak. Bölgesel temsiliyeti korumak ve nüfusu daha fazla olan bölgelerin nüfusu daha az olan bölgelerin iradesini belirlememesi açısından bugüne dek her bölgeden kaç aday çıkıyorsaydı, yine aynı sayıda aday çıkacak. Örneğin, Lefkoşa 16 aday, Mağusa 13 aday, Girne 10 aday şeklinde... Mühür kullanan seçmenlerin her bölge için en fazla aday sayısının yarısı kadar tercih kullanabilme hakkı da olacak. Örneğin mühür kullanan bir seçmen Lefkoşa için en fazla 8, Mağusa için en fazla 6, Girne için en fazla 5 tercih yapma hakkına sahip. Karma oy kullanmayı tercih eden seçmenlerin de en az iki parti veya bir parti ve bağımsız adaylar arasından seçim yapma imkanı var. Karma oy kullanacak seçmen her bölge için en fazla aday sayısının yarısı kadar tercih kullanabilme hakkına sahip olacak ve en az 24 en fazla 50 aday arasında seçim yapabilecek.”

Derya, yasa önerisinin hazırlanması ve görüşülmesi süreciyle ilgili olarak da, öneriyi sunmadan önce taslak metin üzerinde defakto toplantılar yaptıklarını, metin üzerinde mutabık kaldıktan sonra komitede bulunan dört partinin vekillerinin imzalarıyla öneriyi verdiklerini anlattı.

Doğuş Derya, öneri sunulduktan sonra yapılan komite toplantılarına Yüksek Seçim Kurulu ve Başsavcılık'tan da temsilciler davet edip görüş aldıklarını ayrıca çeşitli derneklerden ve siyasi partilerden komiteye iletilen yazılı görüşleri de yaptıkları toplantılarda birlikte tartışıp değerlendirdiklerini kaydetti.