Sosyal medyanın gençler üzerindeki olumsuz etkileri uzun zamandır gündemde. Geçtiğimiz Eylül ayında Wall Street Journal gazetesinde yayımlanan ve tüm dünyada büyük ses getiren "Facebook Dosyaları" haber dizisi de geçmişte aileler ve psikologları kaygılandıran bu meseleyi yasa yapıcılar seviyesine ulaştırdı. Özellikle Instagram'ın ergenlik dönemindeki kızların psikolojisine verdiği zararı ortaya koyan haberlerin ardından tartışmalar özellikle 12-17 yaş grubu gençlere odaklanmış durumdaydı. Ancak geçtiğimiz günlerde ABD'de bulunan Michigan Üniversitesi'nde gerçekleştirilen bir araştırma, akıllı telefon ve tabletler üzerinden sosyal medya uygulamalarının kullanımının 7 yaşa kadar indiğini gösterdi. Washington Post'un aktardığına göre, ABD genelinde 7 ile 12 yaşları arası en az bir çocuğu olan 1030 ebeveynle yapılan araştırmanın sonuçlarına göre, 7-9 yaş grubu çocukların üçte biri, 10-12 yaş grubu çocukların ise yarısı sosyal medya uygulamalarını kullanıyor. BAZI EBEVEYNLER ÇOCUĞUNU NASIL KONTROL EDECEĞİNİ BİLEMİYOR Ebeveynlerin çoğunluğu, çocuklarının sosyal medyadaki faaliyetlerini şu ya da bu şekilde kontrol ettiklerini söylüyor. En yaygın kontrol mekanizmaları ise bazı sitelerin engellenmesi, yeni kişi eklemek için ebeveyn onayı gerekmesi ya da kullanım sürelerinin sınırlanması. Ne var ki her 6 ebeveynden biri de hiçbir kontrol uygulamıyor. Bunun nedenleri ise yine o ebeveynler tarafından şöyle sıralanıyor: -- Kontrolleri kurmak için yeterli bilgiye sahip değilim. -- Çocuğumun sosyal medyada yaptıklarını izleyecek zamanım yok. -- Ebeveyn kontrolleri zaman kaybı çünkü çocuklar bu kontrolleri aşmanın yolunu kolayca bulabilirler. Ancak birçok ebeveyn sosyal medyanın çok küçük çocuklar tarafından kullanılmasının yarattığı risklerin de farkında. Katılımcıların yüzde 60-70'ine göre bu riskler; -- Özel kalması gereken bilgilerin paylaşılması. -- Uygunsuz içeriklere maruz kalmak. -- İnternet avcılarına yem olmak. -- İnternette karşılaştıkları bilgilerin doğru mu yanlış mı olduğunu ayırt edememek. Araştırmayı yürütenler ise ebeveynlere çocuklara sosyal medya dünyasında rehberlik etmelerini tavsiye ediyor ve ekliyor: "Ebeveynler çocuk büyüyene kadar sosyal medya profillerinin, paylaşımlarının ve etkileşimlerini kontrol etmeyi planladıklarına dair şeffaf olmalı." MİLYONLARCA EBEVEYN DE AYNI DURUMDA Bu araştırmanın ABD'den 1030 ebeveynle yapılmış olması şu gerçeği değiştirmiyor: Dünyada aynı durumda milyonlarca ebeveyn var ve birçoğu çocuğunun sosyal medyadaki faaliyetlerini kontrol etmek için nereden başlayacağını bilemiyor. Aslına bakılırsa birçok uygulamanın içinde ebeveyn kontrolü seçeneği zaten bulunuyor. Özellikle gençler arasında popüler olan TikTok, Instagram, YouTube ve Snapchat, kapatılmadığı müddetçe geçerliliğini koruyan ebeveyn ayarları içeriyor. Bu ayarlar ebeveynlerin istemediği etkileşimleri sınırlandırmak ve mahremiyeti korumak için bir başlangıç noktası sunuyor. Ne var ki şunu da bilmek gerek: Bu kontrollerin hiçbiri yüzde 100 etkili değil. Özellikle yukarıda bahsettiğimiz Wall Street Journal haberinde gördüğümüz üzere, zararlı içeriklerin önemli bir kısmı uygulamanın kendisi tarafından önerilen "Keşfet" paylaşımları. Dahası birçok çocuk ve genç için bu ayarları değiştirmek tabir-i caizse çocuk oyuncağı. Bununla birlikte Michigan Üniversitesi'nden uzmanların uyarısını da bir kez daha hatırlatalım: Ebeveynlerin uyguladıkları kontrollere dair şeffaf olmaları şart. Bu şeffaflık sayesinde ebeveynlerle çocuklar arasında sosyal medya güvenliğine dair bir diyalog kurulması ise en ideal senaryo. Dolayısıyla aşağıdaki ayarları yapmadan önce internet güvenliği ve dijital dünyada çizilmesi gereken sınırları çocuğa anlayabileceği bir dille anlatmakta da fayda var. Google'ın yeni politikası kapsamında, 18 yaşındaki bireyler ile onların veli veya vasileri, internet üzerinden bir form doldurarak çeşitli fotoğrafların Google Görseller sayfasından kaldırılmasını talep edebiliyor. Burada önemli nokta şu: Fotoğraflar sadece arama sonuçlarından kaldırılıyor, bulundukları internet sitelerinden değil. İnternette çocuğunuza dair istemediğiniz bir fotoğraf paylaşımı olup olmadığını görmek için öncelikle Google arama çubuğuna adını ve soyadını tam olarak yazın. Açılan sonuçlar sayfasında Görseller sekmesine atlayın. Eğer sizin ve/ya çocuğunuzun kaldırtmak istediğiniz bir fotoğrafıyla karşılaşırsanız yapmanız gereken fotoğrafın linkini, arama sonuçları sayfasının linkini ve bir ekran görüntüsünü almak. Daha sonra bunları Kişisel Bilgilerinizin Google'dan Kaldırılmasını İsteme sayfası üzerinden Google'a ileterek kaldırılmasını sağlayabilirsiniz. TikTok TikTok uygulaması, ebeveynlere kendi hesaplarını çocuklarının hesaplarıyla bağlama izni veriyor. Hesapları bağlı olan ebeveynler için uygulama içinde günlük kullanım süresi, çocukların özel mesaj almasını ve göndermesini kısıtlama, hesabın herkese açık ya da gizli olduğunu belirleme, gençlerin paylaşımlarına yorum yapabilecek kişileri sınırlama ve gençlerin arama çubuğunu kullanıp kullanamayacağını belirleme seçenekleri bulunuyor. Dilerseniz çocuğunuza uygulamanın kullanımı üzerinde daha fazla özerklik de sağlayabilir ve bu kısıtlamaları birlikte belirleyebilirsiniz. Zira bu kontrollerin çoğu çocukların kendi hesaplarında da bulunuyor. TikTok'ı ilk kurduğunuzda belirlenen güvenlik ayarları ise yaşa göre değişiyor. 13 yaşın altındaki çocuklar Genç Kullanıcılar İçin TikTok alanına gönderiliyor. Burada karşılarına özel kürasyonlu içerikler çıkıyor. Paylaşma, mesajlaşma ve yorum yazma seçenekleri ise kapalı. 13-15 yaş ve 16-17 yaş grupları için de ayrı güvenlik seviyeleri bulunuyor. Tabii burada uygulamayı kullanan çocuğun yaşı konusunda dürüst olması şart. Çocuğun 12 yaşında olup "18'im" demesi TikTok'ı bağlamıyor. Gizlilik ve güvenlik ayarlarını görmek için öncelikle uygulamanın sağ alt köşesindeki profil ikonuna dokunun. Ardından sağ üst köşede bulunan ve alt alta üç çizgiyle simgelenen Menü alanına girin. Ardından Gizlilik sekmesine gelip burada Özel Hesap kontrolünü sağa kaydırın. (Özel hesaptan paylaşılan videolar sadece takip etmesine izin verilen takipçiler tarafından görülebilir.) 16 yaşından küçük herkes için Özel Hesap kontrolünün açık olması gerekir. Ardından bunun altında bulunan Hesabınızı Başkalarına Önerin ayarına gelin. Buradan profilin kimin önerilen kişilerinde çıkıp çıkmayacağını seçebilirsiniz. Tüm ayarları kapattığınız noktada hesabınızın sizin takip ettiğiniz kişilere önerilmesi devam eder. Gizlilik'in ardından Güvenlik sekmesinde de paylaştığınız videoları kimin indirebileceğini, videolarınıza kimlerin yorum bırakabileceğini, TikTok'ta takip ettiğiniz hesaplarını kimin görebileceğini, kimin paylaştığınız videoları kendi videolarına malzeme edebileceğini ve kimin beğendiğiniz videoları gördüğünü belirleyecek ayarları yapın. Bu alanda ayrıca kişisel mesaj gönderimini de engelleyebilirsiniz. Eğer sayfanın en üstünde solda bulunan geriye doğru ok ikonuna dokunursanız yeniden Ayarlar ve Gizlilik sayfasına dönebilirsiniz. Burada İçerik & Etkinlik sekmesinin altında yukarıda bahsettiğimiz ebeveyn-çocuk hesap bağlama seçeneğini bulabilirsiniz. Buna ek olarak Dijital Refah seçeneğinin altında da uygulamanın Kısıtlı Mod ayarını açarak "bazı izleyiciler için uygun olmayabilecek içeriğin" gösterimini kısıtlayabilirsiniz. Facebook'un sahip olduğu fotoğraf paylaşım uygulaması Instagram, yaşının 18'in altında olduğunu belirten kullanıcılar için bazı güvenlik özellikleri sunuyor. Örneğin yabancılar kendilerini takip etmeyen 18 yaş altı kullanıcılara doğrudan mesaj gönderemiyor. 16 yaş altı grupta hesaplar otomatik gizli hesap oluyor. Böylece yabancıların bu hesapları ekleyebilmesi için o kişinin onayı gerekiyor. Eğer bir hesabı gizlemek istiyorsanız öncelikle Instagram uygulamasını açın. Sağ alt köşede bulunan minik insan ikonuna dokunun. Ardından sağ üst köşede alt alta üç çizgi sembolüne dokunarak Menü'yü açın. Açılan listede en üstte bulunan Ayarlar'a dokunun. Ardından Gizlilik sekmesinden Gizli Hesap ayarını sağa kaydırarak açın. Instagram uygulaması aynı zamanda hesaplarını reşit olmayan kullanıcılara mesaj ya da arkadaşlık talebi göndermek için kullanan yetişkinlere de bazı kısıtlamalar uyguluyor. Bu hesapların çocukların hesaplarını arama çubuğu ya da tavsiye edilen içerik alanlarında görüp takip etmesi mümkün değil. Eğer bir ergen, şüpheli bir yetişkinle bağlantı kurar da bu yetişkin ona mesaj göndermeye kalkarsa, uygulama bir güvenlik uyarısı çıkarıyor ve mesajı gönderen kişinin engellenmesini ya da bildirilmesini istiyor. Ancak Instagram bu şüpheli hesapları kaldırmıyor çünkü uygulamanın kullanım kurallarının açık bir ihlali söz konusu değil. Son olarak ergenlerin çıplaklık, şiddet, uyuşturucu madde gibi "hassas" içerikleri görüp görmeyeceği de ebeveynler tarafından ayarlanabiliyor. Bunun için yukarıda belirttiğimiz şekilde Menü'ye girdikten sonra Ayarlar --> Hesap --> Hassas İçerik Kontrolü yolunu takip ederek Daha da Fazla Sınırla ayarını açabilirsiniz. (18 yaş altı kullanıcılar için hassas içerik kontrolü alanında İzin ver seçeneği çıkmamalıdır.) Not: Instagram'ın hassas içerik tanımı ve bu kontrollerle sınırlanan içerikler ciddi bir tartışma konusu. Geçmişte çeşitli sanat eserlerinin, tabloların, film afişlerinin, hatta beden olumlama mesajı veren bazı fotoğrafların hassas içerik filtresine takılıp engellenmesi tepkilere de neden olmuştu. Snapchat 18 yaş altı kişilerin açtığı Snapchat hesapları, gizli geliyor. Yani çocuğun Snapchat kullanıcı adını bilenler ya da ortak arkadaşları olanlar dışındaki yeni kullanıcıların takip için onaylanması gerekiyor. 18 yaş altının arkadaş listesi de gizli kalıyor. Snapchat'te yaş sınırı olmaksızın herkes, sadece arkadaş olarak kabul ettikleri kişilerden doğrudan mesaj alabiliyor. Bu yıl uygulama kullanıcılarına arkadaş listelerini gözden geçirip istemedikleri kişileri silmelerini tavsiye eden çeşitli bildirimler göndermeye de başladı. YouTube Google'ın video paylaşım uygulaması YouTube, Ağustos 2021'de kullanım kurallarını değiştirdi. Artık 13-17 yaş grubu kullanıcılar tarafından yüklenen videolar, sadece doğrudan paylaşıldıkları takdirde görüntülenebiliyor; kullanıcının profil sayfasında ya da arama sonuçlarında çıkmıyor. Uygulama ayrıca bir videonun bitiminde hemen bir başka videoya geçmeyi sağlayan otomatik oynatma seçeneğini de gençlerin hesaplarından kaldırdı. Hem varsayılan video gizliliği hem de otomatik oynatma ayarı, hesap bilgileri alanından kolayca değiştirilebilir. Diğer uygulamalarda olduğu gibi, YouTube için de 13 yaşından küçük kullanıcıların bir veli ya da vasi tarafından açılmadığı müddetçe uygulamayı kullanmasına izin verilmiyor. Ancak şirket 2015 yılında çocuklar için YouTube Kids uygulamasını devreye aldı. Ayrıca bu yılın başlarında da gençler için ileri seviye içerik kısıtlamaları hayata geçirildi. Twitch Twitch, şirketin açıklamasına göre, 13 yaş ve üstü izleyicilere canlı yayın yapmak ve başka videolar sunmak için geliştirilmiş bir uygulama. İçeriğinin önemli bir kısmını oyun videoları oluşturuyor. Twitch'teki videoların çoğunluğu gerçek zamanlı olarak yayınlandığından, şirketin video üreticilerinin söylediklerini ve yaptıklarını her zaman kontrol etmesi mümkün olamıyor. Ancak gençlerin canlı videolara eşlik eden yorum akışında kullanılan dili filtrelemeleri mümkün Bu filtrelerle küfür, müstehcenlik, ayrımcılık ve düşmanlık içeren ifadeler, azaltılabiliyor. Ancak otomatik dil filtrelerinin her zaman işe yaramadığı da geçmişte defalarca kanıtlandı. Yine de dil filtresini açmak için (masa üstünde) herhangi bir video akışına girip yorum kutusunun alt tarafındaki dişli çarka benzer Ayarlar ikonuna dokunmak yeterli. Burada açılan menüden en üstteki Sohbet Filtreleri sekmesine geçip en üstteki ayarı sağa kaydırarak filtreleri etkinleştirin. Ardından Ayrımcılık, Cinsel İçerikli Dil, Düşmanca Tutum, Küfürlü Dil seçeneklerini de ayrı ayrı etkinleştirebilir ya da kapatabilirsiniz. Twitch'teki yabancılardan gelecek doğrudan mesajları da engelleyebilirsiniz. Bunun için uygulamanın sol üst köşesindeki profil ikonuna dokunun ve Hesap Ayarları sekmesine inin. Buradan Güvenlik ve Gizlilik alanına girip "Yabancıların Fısıltı göndermesini engelle" ayarını sağa kaydırarak aktifleştirin. (Twitch evreninde özel mesajlara "Fısıltı" ya da İngilizce adıyla "Whisper" deniyor.) Discord Discord, başta oyun meraklıları olmak üzere online topluluklarda oldukça popüler bir mesajlaşma uygulaması. Discord'un da gençlerin kullanabileceği bazı güvenlik ayarları var. Şirket Discord kullanıcılarının 13 yaşın üzerinde olması gerektiğini belirtiyor ancak uygulama yaş kriteri olarak beyanı esas kabul ediyor. Bunun için ekranın sağ alt köşesinden profil fotoğrafına tıklayıp Gizlilik ve Güvenlik sekmesini açın. Ardından Güvenli Direkt Mesajlaşma başlığı altında "Beni güvende tut" seçeneğini işaretleyin. Böylece uygulama gönderilen tüm doğrudan mesajlarda müstehcen fotoğraf taraması yapacak. Bunun altında doğrudan mesajların kimden gelebileceğini belirlemeye yarayan bir alan da bulunuyor. "Sunucu üyelerinden gelen direkt mesajlara izin ver" ayarı kapalı olduğunda güvenlik seviyesi artıyor. Son olarak Seni Kim Arkadaş Olarak Ekleyebilir alanında da "Herkes", "Arkadaşların Arkadaşları" ve "Sunucu Üyeleri" seçenekleri kapatılarak istenmeyen arkadaşlık talepleri kontrol altına alınabiliyor.