KKTC’de kayıt dışı istihdamın son yıllarda artan bir eğilimde olduğu ve 2011 verilerine göre kayıt dışı çalışan oranının yüzde 20.8 olduğu belirlendi.Kıbrıs Türk Ticaret Odası önderliğinde hazırlanan ve bugün tanıtımı yapılan “Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nde Kayıt Dışı Ekonomi Boyutlarının Ölçümü, Çözüm ve Eylem Planı” kitabına göre, iş gücü piyasasında her 5 kişiden biri kayıt dışı çalışıyor.Kayıtdışı istihdamın yarattığı milli gelirin ise 2011 yılı için resmi GSMH’nin yüzde 13.6’sı kadar olduğu hesaplandı. Kayıt dışı istihdamın yarattığı vergi ve sosyal güvenlik kayıplarının ise 2011 rakamlarına göre 199 milyon TL olduğu belirlendi.Ekonomist Mustafa Besim, Maliye Bakanı Zeren Mungan, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Aziz Gürpınar ile Gelir ve Vergi Dairesi eski Müdürü Göksel Saydam tarafından kaleme alınan kitabın tanıtımı bugün KTTO Konferans Salonu’nda gerçekleştirildi.Tanıtıma, TC Lefkoşa Büyükelçisi Halil İbrahim Akça, Ekonomi, Turizm Kültür ve Spor Bakanı Serdar Denktaş, Maliye Bakanı Zeren Mungan, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Aziz Gürpınar, Sağlık Bakanı Ahmet Gülle, Maliye eski Bakanı Ersin Tatar, kitabın diğer yazarları, bürokratlar, üst düzey yöneticiler ve ekonomistler katıldı.KTTO Başkanı Fikri Toros’un açılış konuşmasıyla başlayan etkinlikte, yazarların sunumunun ardından, TC Lefkoşa Büyükelçisi Halil İbrahim Akça ile Ekonomi, Turizm, Kültür ve Spor Bakanı Serdar Denktaş birer konuşma yaptı.TOROSFikri Toros, kayıt dışı ekonominin ülkenin en önemli sorunlarından biri olduğuna işaret ederek, KTTO önderliğinde sorunu ele aldıkları 4 yıllık bir çalışma sonunda kitabın ortaya çıktığını kaydetti.Kayıtlı 3 bini aşkın üyesi olan KTTO’nun iç ve dış gelişmeler nedeniyle çalışmalarını çok geniş bir alanda yürüttüğüne işaret eden Toros, yapılan çalışmayla kayıt dışı ekonomi konusunun kapsamlı ve bilimsel olarak kamuoyunun gündemine taşındığını söyledi.Projenin gerçekleştirilmesi için sorununun tanımlanıp, kapsamlı çözüm önerileri hazırlandığını ve eylem planı oluşturulduğunu anlatan Toros, kitabın uzmanlar ve TC Lefkoşa Büyükelçiliği’nin maddi katkılarıyla hazırlandığını belirtti.Çalışmalar kapsamında hazırlanan eylem planlarının Bakanlar Kurulu tarafından da onaylandığını anımsatan Toros, kayıt dışı ekonominin vergisel boyutu yanında bir çok sorunu daha beraberinde getirdiğine dikkat çekti.Ülkede kayıt dışılıkla mücadelenin zor ancak çözümün ertelenemez konumda olduğunu vurgulayan Fikri Toros, bu konuda acil önlemler alınıp devlet politikası haline getirilmesi gerektiğini söyledi.Kitabın kayıt dışı ekonomi konusunda önemli ve yol gösterici nitelikte olduğuna dikkat çeken Toros, KTTO’nun bu konuda etkin bir mücadele verdiğini kaydetti.KTTO’nun üzerine düşen sorumlulukları yerine getirmeye devam edeceğine dikkat çeken Toros, Kıbrıs Türklerinin ekonomisinin sağlıklı ve sürdürülebilir bir yapıya ulaşması için çalışmalarını devam ettireceklerini sözlerine ekledi.BESİMKitabın yazarlarından ekonomist Mustafa Besim de, kitabın yazılmasıyla işlerinin bitmediğini, politikalarının hayata geçirilmesi için önlerinde uzun bir yol olduğunu söyledi.Projenin, 2002 yılında yayımlanan ön çalışmayla başladığını anlatan Besim, projenin paydaşlarının kamu, sivil toplum örgütleri, akademisyenler, dünya literatürünün detaylı taraması ve anketler olduğunu kaydetti.Yapılan tüm çalışmalar sonunda, kayıt dışı ekonominin büyüklüğünü Milli Gelir ve Maliye Geliri başlıkları altında topladıklarını ifade eden Besim, kalkınmak ve büyümek için kayıt dışı ekonomiyle mücadelenin şart olduğunu vurguladı.Ekonomide adaletin sağlanmasının önemine de işaret eden Mustafa Besim, toplanan vergilerin adaletli şekilde kullanılarak, toplanan vergilerin nasıl kullanıldığının sorgulanması gerektiğini sözlerine ekledi.SAYDAMKitap yazarlarından Vergi Dairesi eski Müdürü Göksel Saydam da, kayıt dışı ekonomi konusunun önemine işaret ederek, ülkenin bu konuda dünya sıralamasında önemli bir derece alabileceğini söyledi.Kitabın hazırlık sürecine değinen Saydam, çalışma gruplarının kayıt dışı ekonominin sebepleri, ne gibi sorunlar yarattığı ve sorunun çözümü konusunda koordineli ve fikir birliği içinde bir çalışma yürüttüğünü anlattı.Hazırladıkları ilk raporun 72 sayfa olduğunu, daha sonra bu raporu genişleterek 280 sayfaya çıkardıklarını belirten Saydam, yapılan çalışmayla, kayıt dışı ekonomi konusunda Kıbrıslı uzmanların da bir şeyler yapabileceğini kanıtladıklarını vurguladı.Çalışmanın İngilizceye tercümesinin faydalı olacağına inanç belirten Saydam, bu kadar kapsamlı bir çalışmanın Güney Kıbrıs’ta da olmadığını belirtti.Saydam, çalışmaları sonucunda oluşturulan eylem planının Bakanlar Kurulu tarafından onaylamasının önemli olduğunu ancak eylem planının zamanında uygulanmadığını söyledi.Mücadelenin amacına ulaşması için tüm toplumda bu konuda bir konsensüs oluşturulması gerektiğine vurgu yapan Saydam, sorunun çözümü için siyasi kararlılık ve mücadelenin devamının esas olduğunu kaydetti.GÜRPINARÇalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Aziz Gürpınar da, çalışmanın tamamen yerel unsurlar kullanılarak yapıldığına dikkat çekerek, çalışmaya üniversitelerin, akademisyenlerin, kamu görevlilerinin, iş dünyası, sivil toplum örgütleri ve sendikaların katkı koyduğuna işaret etti.Çalışmanın önemine vurgu yapan Gürpınar, çalışmaya “kayıt dışı istihdam” konusunda katkı koyduğunu söyledi.Ülkedeki kayıt dışı istihdamın yüzde 20 civarında olduğuna vurgu yapan Gürpınar, çalışmayla kayıt dışı istihdam sorununun, zannedildiği gibi ülkeye yurt dışından çalışmaya gelenlerden kaynaklanmadığı sonucuna vardıklarını belirtti.Gürpınar, kayıt dışı istihdamın yüzde 10’unun yerli, yüzde 10’unun ise yurt dışından gelen insanlar olduğunu kaydetti.Eylem planı komitesinin geç oluşturulduğunu ifade eden Gürpınar, kendi bakanlığı üzerine düşen görevler için bir takım adımlar attıklarını ancak bunların yeterli olmadığını belirtti.Gürpınar, komiteyle, eylem planının gerçekleştirileceğini kaydetti.MUNGANMaliye Bakanı Zeren Mungan da, kitaba çok emek verildiğini ifade ederek, kitap için geceli gündüzlü çalıştıklarını kaydetti.Projeler yapılırken doğru başlayıp, doğru yürütülmesi gerektiğini vurgulayan Mungan, bu sebeple projenin her aşamasının çok hassas kurgulandığını belirtti.Kitabın bundan sonra yapılacaklara ışık olacağını söyleyen Zeren Mungan, kitabın tüm süreçlerinde TC Lefkoşa Büyükelçiliği’nin katkılarına dikkat çekti.Bilimsel çalışmaların ülkeler için yapıldığını ancak ülkelere has olmadığını, dünya için olduğunu vurgulayan Mungan, projenin 2016-2018 ekonomik programına da katkı sağlayacağını söyledi.Mungan, eylem planında öngörülenlerin hayata geçirilmesinin önemli olduğunu da belirterek, “Bu ülkede çok şey yapılacak. Yeter ki el ele verelim” dedi.TATAR VE ÇERKEZKitabın yazarlarının konuşmalarından sonra sorulara ve eleştirilere geçildi. Konuşmalar sonunda söz alan Maliye eski Bakanı Ersin Tatar, kitapta vergi affının olamayacağının yazılmasına rağmen mevcut hükümet döneminde en büyük affın yapıldığını belirtti.Tatar, e-devlet ve otomasyon konusunda herhangi bir ilerleme kaydedilmediğine de dikkat çekerek, konu hakkında eleştirilerde bulundu.KTTO eski başkanlarından Günay Çerkez de, kayıt dışılığı teşvik etmek yerine bunun önüne geçilmesi gerektiğini söyleyerek, çalışma izinlerinin çok pahalı ve zahmetli olduğuna değindi.Çerkez, basit ve küçük işlerden başlanırsa kayıt dışılığın önüne geçilebilmesinin daha kolay olacağına inanç belirtti.MUNGANSorular ve eleştirilerden sonra yeniden söz alan Zeren Mungan, bir önceki yayınlarında, vergi affının vergi bilincini azalttığı yönünde veriler ortaya konduğunu ancak yapılan düzenlemede daha önce yapıldığı gibi uzatmalar yapılmadığını, affın süresinin 3 ayla sınırlandırıldığını söyledi.E-devlet ve otomasyon konularında gerçekten gecikmeleri olduğunu kaydeden Mungan, bu konularda teknik aksaklıklar yaşandığını ancak tüm düzenlemelerin bütünsellik gerektirdiğini ve bu bütünselliği sağlamaya çalıştıklarını belirtti.GÜRPINARMungan’dan sonra yeniden söz alan Aziz Gürpınar da, yapılan çalışmalara değinerek, e-devlet ve otomasyon projeleri konusundaki eleştirilerin haklı olduğunu, çok geç kalındığını ve bu konuda hızlanılması gerektiğini vurguladı.DENKTAŞBaşbakan Yardımcısı, Ekonomi, Turizm Kültür ve Spor Bakanı Serdar Denktaş da konuşmasında, KTTO’nun yaptığı çalışmanın önemine değinerek, kayıt dışı ekonominin toplumda “vergi kaçıran tüccar” algısı yarattığını söyledi.Kitap ve hükümetin çalışmalarıyla bu algının ortadan kaldırılabileceğini ifade eden Denktaş, ülkedeki kayıt dışı insanların üzerinden af yapılarak, herkesin kayıt altına girmesinin sağlanması gerektiğini belirtti. Denktaş, ekonominin ancak o zaman kayıt altına alınabileceğini kaydetti.Denktaş, e-devlet konusunda teknik sıkıntıların yanısıra yaşanan tartışmalar bulunduğuna işaret ederek, yaşanan tartışmalarla e-devlet konusunun 10 sene sonra ancak gerçekleşebileceğini belirtti. Denktaş, “Bu bizim ayıbımızdır, bu konuda bir milim yol kat edemedik” dedi.AKÇATC Lefkoşa Büyükelçisi Halil İbrahim Akça da, kayıt dışı çalışmanın, vergi toplama gibi algılandığını ancak kayıt dışı ekonomiyle mücadelenin emeğin ve kaynakların sömürülmesinin önüne geçilerek, kaliteli mal ve hizmetlerin oluşturulmasını sağlama anlamına geldiğini söyledi.KTTO’nun çok güzel bir iş çıkardığını ifade eden Akça, proje öncesinde Türkiye Cumhuriyeti ve KKTC teknik komiteleriyle bir dizi çalışma yaptıklarını belirtti. Akça, çalışmalar hakkında bilgi verdi.Çalışma sonrası eylem planı oluşturulması algısına değinen Akça, karşılık eylem planını oluşturmanın hükümet ve sivil toplum örgütlerinin görevi olduğuna dikkat çekti.TC Lefkoşa Büyükelçiliği’nin finansmanını karşıladığı diğer projelere de değinen Akça, e-devlet konusunda işin sosyal, ekonomik, kurumsal ve teknolojik boyutu olduğunu ifade etti.Akça, e-devleti oluşturmanın, Başbakan Yardımcısı Denktaş’ın söylediği kadar büyük bir sorun olmadığını kaydetti.E-devlet için, tüm mevzuatın, yasa ve tüzüklerin elden geçirilmesi gerektiğini, standartların dünya standartlarına getirilmesi gerektiğini belirten Akça, hükümetin sorunun üstesinden gelebileceğine inanç belirtti.