3 YILDA UYGULANMADI AMA YİNE PROGRAMDA: 2013-2015 yılları arasında Türkiye ile KKTC arasında imzalanan Sürdürülebilir Ekonomiye Geçiş Programı’nda yer alana ancak bir türlü hayata geçirilemeyen bir çok reform “yerli program” olarak lanse edilen 2016-2018 Orta Vadeli Programda da yer aldı
KIB- TEK YİNE MASADA: Sivil toplum örgütleri ve ekonomik çevrelerin görüş belirtmeye başladığı program taslağında Kıbrıs Türk Elektrik Kurumu ile ilgili geçmiş raporda belirtilen reformlar yer alıyor. Kurumun yeniden yapılandırılması da programda yer alırken Türkiye’de kablo ile elektrik getirilmesi programda yer almadı
TARIMDA CİDDİ REFORM: Programda üzerinde durulan bir diğer ciddi konu ise tarım oldu. Tarım sektörünün iyileştirilmesi için bir reformun yapılmasının gerekliliği ifade edilirken, Tarım Master Planı dahil bir çok reform maddesinin hayata geçirilmesi gerekiyor
İŞTE TASLAĞA GÖRE 3 YILDA HAYATA GEÇİRİLMESİ GEREKEN REFORMLAR:
• Tarım Master Planı hazırlanacak,
• Kıb-Tek yeniden yapılandırılacak
•Gıda Güvenlik Dairesi kurulacak
•Gıda ve Ürün Güvenliği Yasası’nın tüzükleri tamamlanacak
•Enerji Dairesi oluşturulacak
•OTEM yeniden yapılandırılarak
•Ana Trafik Yönetim Sistemi Merkezi (ATYSM) kurulacak
•KKTC İşgücü piyasasının verimli olabilmesi için işgücü piyasası analizi çıkarılacak
• YÖDAK Yasası yeniden gözden geçirilecek.
• Belediyeler Yasası ve Belediye Personel Yasası hayata geçirilecek
Bertuğ TOPAL
Devlet Planlama Örgütü’nün hazırladığı 2016-2018 Orta Vadeli Program ile 2013-2015 dönemini kapsayan ve Türkiye ile KKTC arasında imzalanan Sürdürülebilir Ekonomiye Geçiş Programı’nın bir çok benzer özelliği mevcut.
2013-2015 Sürdürülebilir Ekonomiye Geçiş Programı’nda yapılması gereken bir çok reformun yapılmaması nedeniyle Devlet Planlama Örgütü tarafından hazırlanan 2016-2018 Orta Vadeli Program’a da girdiği gözlemleniyor.
Özellikle Tarım, bilişim, enerji ve kamu maliyesi konusunda her iki raporda göze çarpan benzerlikler, 2013-2015 yılı içerisinde reform icraatlarının çok az bir kısmının yapıldığını gözler önüne seriyor.
Devlet Planlama Örgütü tarafından tasarlanan Orta Vadeli Program Taslağı’nda bir çok konuda reform ihtiyacı olduğu ifade ediliyor. Çalışma hayatından, tarıma, enerji konusundan kamu reformuna bir çok konu için yapılması gerekenlerin sıralandığı program şu an için çeşitli ekonomi ve sivil toplum örgütleri tarafından incelenme aşamasında.
İş ortamı
Program, ülkede iş ortamlarının rekabetçi bir yapıya kavuşturularak iyileştirilmesinin şart olduğunu ifade ediyor. Bu çerçevede; İş ortamını iyileştirmek için çalışmayı ve iş yapmayı özendiren bir vergilendirme, finansal kaynaklara kolay erişim, ürün ve girdi piyasalarında etkinlik, gelişmiş fiziki altyapı ve kamu hizmeti sunumu yapılması gerektiği belirtildi.
Tarım reformları 2013-2015 Programı ile ayni
Programda Tarım ana başlığı altında yazılan reformların neredeyse tamamı 2013-2015 Programı’nda da reformlar kalemi altında yer alıyor. Bu durum Tarım sektöründe 3 yılda hiçbir reform yapılmadığının bir başka göstergesi.
Tarım Master Planı oluşturulacak
Programa göre Orta ve uzun vadeli tarım politikalarını oluşturan, tarımsal üretim ve arz güvenliği, gıda güvenilirliği, bitki ve hayvan sağlığı ile hayvan refahını sağlayan, kırsal alanlarda ekonomik faaliyetlerin çeşitlendiren, yaşam standartlarını artıran, sosyal ve çevresel sürdürülebilirliğe sahip, hizmet kalitesi yüksek kurumsal yapıyı oluşturan bir "Tarım Master Planı" hazırlanacak ve uygulamaya konulacak.
Yine üretimde etkin ve verimli tarım uygulamalarına sahip, pazar imkânlarını geliştiren, rekabetçi, gıda güvenilirliğini artıran, kayıtlılığı esas alan, ekonomik ve sosyal politikaları dikkate alan, destekleme sistemini etkinleştiren bir “Tarım Strateji belgesi” hazırlanması ön görülüyor.
Programa göre 3 yıllık dönemde tarım ile ilgili ön görülen reformlar ise şunlar: Damızlık işletmelerinin kurulup geliştirilmesi sağlanacak, Tarım ve Kırsal Kalkınma destek politikaları bütüncül bir yaklaşımla hazırlanacak, Entegre Tarım Bilgi Sistemleri oluşturulacak, Tarım alanlarının amaç dışı kullanımı engellenecek, Tohumculuk Yasası çıkartılacak, Süt üzerinden verilen destekler kaldırılacak, Devlet Üretme Çiftlikleri küçükbaş hayvancılığına yönelik yeniden yapılandırılacak, üreticilere küçükbaş damızlık hayvan tedarik edecek.
Gıda Güvenlik Dairesi kurulacak
Programa göre 3 yıl içerisinde gıda ve yem güvenliği konuları tek otorite olarak Tarım Bakanlığı bünyesinde toplanacak. Programda Gıda Güvenlik Dairesi kurularak bu yönde Bakanlık yeniden yapılandırılacağı da ifade ediliyor.
Su Dairesi ile Jeoloji ve Maden Dairesi ise günün koşullarına ve ihtiyaçlara göre yeniden yapılandırılacak.
Sanayi reformu şart
Devlet Planlama Örgütü’nün hazırladığı Orta Vadeli Program Taslağı’nda ülkedeki sanayi sistemi ile ilgili bazı önemli reformlar da belirtildi. Sanayi Dairesi işbirliğinde, Sanayi Envanteri’nin tamamlanması, Sanayi Odası işbirliğinde Sanayi Sicil Belgesi, Yıllık İşletme Belgesi, Kapasite Raporu ve Yerli Üretim Belgesi gibi belgelerin düzenlenebilmesini sağlayacak yasal mevzuatın hazırlanması da reformlar arasında.
Yasal yapısı Mart 2016’da tamamlanması öngörülen KOBİ Geliştirme Merkezi (KOBİGEM) tarafından çalışmaları başlatılan KOBİ Stratejisi Belgesi’nin tamamlanması da hedefler arasında yer aldı. Yine Sanayi alt başlığı altında Araştırma-Geliştirme (AR-GE) ve teknopark merkezlerinin üniversiteler bünyesinde açılmasının destekleneceği, Uluslararası kalite ve standartlara uygun ürünlerin üretilmesi ve markalaşmanın sağlanmasının hedeflendiği kaydedildi.
Programa göre çoğunlukla küçük işletmelerden oluşan sanayi sektörünün yatay veya dikey kümelenme yöntemleri ile üretim ve satış kabiliyetlerinin genişletileceği kaydedildi. Organize Sanayi Bölgelerinin ihtiyaçlarını ve sorunlarını bilen yasal sakinleri tarafından oluşturulacak kar amacı gütmeyen bir şirket tarafından yerinden yönetilmesi, yine Organize Sanayi Bölgesi arsalarının hak sahiplerine belli kriterler çerçevesinde ve daha hakkaniyete uygun verilmesi amacıyla, sektör temsilcilerinin de içerisinde bulunduğu “Değerlendirme Komisyonu” kurulması hedefleniyor.
Ticaret
Ülkede ticareti olumlu yönde katkılar koyacağı düşünülerek hazırlanan Yeşil Hat Tüzüğü’nün kapsam olarak geliştirilmesi ve çok daha etkin bir şekilde uygulamanın sağlanması yönündeki girişim ve çalışmalar sürdürülürken, doğrudan ticaret tüzüğünün hayata geçirilmesi yönünde gayretlere devam edilecek. Dış ticaret açığının azaltılması amacıyla, ihracata yönelik mal ve hizmet üretimleri ile girişimcilerin tanıtım ve pazarlama faaliyetleri desteklenecek.
Gıda ve Ürün Güvenliği Yasası’nın tüzükleri tamamlanacak
Programa göre ithal ve yerli ürünlerin uluslararası standartları karşılayabilmesi amacıyla hazırlanan ve Haziran 2015’de yasallaşan Gıda ve Ürün Güvenliği Yasası’nın tüzükleri de tamamlanacak. Gümrük kapılarında daha iyi hizmet verilebilmesi ve dış ticaret istatistiklerinin daha sağlıklı derlenebilmesi amacıyla, gümrüklerde otomasyon ve modernizasyon çalışmaları hızlandırılacak.
Enerji de geçmiş programdan
Enerji reformları konusunda 2-13-2015 programında altına yapılarak hazırlanmış. Ülkedeki en önemli kamu elektrik üretim işletmesi olan KIB-TEK’in, etkinlik, verimlilik şeffaflık ve hesap verebilirlik temelinde, enerji arz güvenliğini, sürdürülebilirliğini, verimli ve makul fiyatlarla elektrik dağıtılmasını sağlayacak şekilde özerk bir kurum olarak yeniden yapılandırılması hedefleniyor.
Programa göre başta güneş ve rüzgar olmak üzere doğal kaynaklara yönelinecek, yenilenebilir enerji alanlarında ülke koşulları, ilgili mevzuat ve AB kuralları dikkate alınarak gerekli fizibilite çalışması yapılarak, bu çalışmalar çerçevesinde gerekli görülürse, yenilenebilir enerji sektörünün geliştirilebilmesi için teşvik sistemi oluşturulacak ve elektrik enerjisi üretiminde yenilenebilir enerji kaynaklarının payının artırılması için gerekli tedbirler alınacak. Enerji Verimliliği Yasası’nın çıkarılmasının çok önemli olduğunun altını çizen program taslağı, KKTC’ye giren yakıtların kalite kontrolünün daha etkin yapılmasının da şart olduğunu belirtti.
Enerji Dairesi oluşturulacak
Programda çeşitli enerji kaynaklarının planlama, yönetim ve denetim kabiliyetini oluşturacak strateji, plan ve mevzuatların hazırlayacak bir Enerji Dairesi oluşturulacağı da açıklandı.
Su verimli kullanılacak
Ülkede su kaynaklarını korumak, geliştirmek, sürdürülebilir su kullanımını sağlayarak yeraltı su kalitesini artırmak ve ileride kuraklık etkisini azaltmak amacıyla yasal düzenlemeler yapılacağı ifade edilen programda, ülkedeki su potansiyelinin belirlenebilmesi için Su Kaynakları Envanteri’nin hazırlanacağına dikkat çekildi.
İnşaat sektörü
İnşaat sektöründe konut politikaları, Ülkesel Fiziki Plan ve kentsel/bölgesel planlarla uyum içinde yürütüleceği ifade edilen programda sektördeki imar izinlerinin ve emirnamelerin ülkesel fiziki plan çerçevesinde belirlenerek hangi yıllar boyunca ve ne kadar bir kapasiteye ulaşıncaya kadar bölgelerin genişletilebileceğinin ilan edilmesi yoluyla piyasada öngörülebilirlik yaratılacak.
Tapu devri, inşaat izni veya onayı alma mekanizmaları yeniden gözden geçirilecek, işlemlerin daha hızlı yapılabilmesini sağlamak için sistem, teknoloji kullanımı ve insan kaynakları açısından güçlendirilecek. Yine programa göre inşaat yapım aşamalarında, işçi sağlığı ve iş güvenliği sağlanması yönünde gerekli idari ve yasal düzenlemeler yapılacak. Kayıt dışı müteahhitlerin kayıt altına alınması amacıyla İnşaat Encümeninin denetimlerini daha sağlıklı yapabilmesi için yasal mevzuat altyapısı da geliştirilecek
Turizme ağırlık verildi
2016-2018 Orta Vadeli Program’da turizm sektörünün de geliştirilebilmesi için bazı reformlar yapılması gerektiği belirtildi. Turizmde mevcut kapasitenin etkin kullanımının sağlanması yönünde gerekli çalışmalar yapılacağı, Turizm bölgelerinde yarım kalmış veya inşaatına hiç başlanmamış yatırımların tamamlanması ve altyapı eksikliklerinin giderilmesinin sağlanacağı kaydedildi. Turizm politikalarının sürekliliğinin sağlanmasına olanak verecek, paydaş katılımcılığını içeren özerk bir turizm yönetişimi oluşturulacak. Cittaslow (sakin şehir), eko turizm gibi doğa ve kültürel varlıklara duyarlı, yerel ürünleri öne çıkaran, yerel halka dayalı, alternatif turizm türlerinin gelişimi desteklenecek. Turizm başlığı altında hayata geçirilmesi planlanan reformlardan bazıları şöyle: OTEM yeniden yapılandırılarak etkin hale getirilecek, Teşvik yöntemleri yeniden ele alınarak küçük ve orta ölçekli işletmelere dayalı bir şekilde bütüncül olarak düzenlenecek, yeni destinasyonların açılması yönündeki çalışmalar devam edecek, charter seferlere yönelik teşvik destekleri daha etkin ve verimli olacak şekilde gözden geçirilerek sürdürülecek.
Ulaştırma
Programa göre ulaştırma alanında şu reformların hayata geçirilmesi gerekli: Ulaşımda trafik güvenliğinin artırılması ve trafik kazalarının en aza indirilmesi için acil olarak karayolu altyapısındaki kara noktalar tespit edilip ortadan kaldırılacak, şehirlerarası yollarda elektronik denetim sistemlerinin kullanımı yaygınlaştırılacak, Ana Trafik Yönetim Sistemi Merkezi (ATYSM) kurulacak, Ulaşım ve trafik hizmetleri ile ilgili bütün yetki ve sorumluluğun Ulaştırma Bakanlığında toplanması için gerekli yasal düzenlemeler tamamlanmış olup tüm bu yetki ve sorumlulukları üstlenecek yeni bir Trafik Hizmetleri Dairesi kurulacak, Gazimağusa Limanı ve Girne Turizm limanı, Kamu-Özel işbirliği ile yatırım projelerinin gerçekleştirilmesi ve özel sektörün, finansman ihtiyacına katkısı sağlanarak yeniden yapılandırılacak.
Diğer yandan bilişim sektörü için de bir çok reform gündemde. Bilişim sektörü için gerekli hukuki altyapıya ilişkin yasal mevzuat(Bilişim Suçları Yasası, Kişisel verilerin Korunması Yasası, Ar-Ge Yasası Telif Hakları Yasası, Teknopark Yasası, ETicaret Yasası vb.) tamamlanacak ve uygulamaya geçilecek. Mobil Elektronik Sistem Entegrasyonu (MOBESE) Kameralı Güvenlik Yönetim Sistemi projesi hayata geçirilecek.
Genel Sağlık Sigortası sistemi hayata geçecek
Sağlık sisteminde ise şu reformların iki yıl içerisinde hayata geçirilmesi gerektiğine dikkat çekildi. Genel Sağlık Sigortası (GSS) ve döner sermaye yasaları çıkarılarak, sağlık hizmetleri sunucularının ve sağlık finansmanını sağlayan kurumların ayrılması sağlanacak. Özerk hastane modeli ile yerinden yönetim sağlanarak, daha etkin ve daha verimli hastane yönetim modeli hayata geçirilecek. Dr. Burhan Nalbantoğlu Devlet Hastanesi’nde uygulamaya geçirilen otomasyon sistemi ile Yataklı Tedavi Kurumları Dairesi’ne bağlı perifer hastanelerde, Temel Sağlık Hizmetleri Dairesi’ne bağlı tüm sağlık merkezlerinde, İlaç ve Eczacılık Dairesi’nde, Devlet Laboratuarı Dairesi’nde, Bakanlık Merkez Teşkilatı ve Türkiye Cumhuriyeti’ndeki sağlık ataşeliklerini kapsayacak şekilde merkezi otomasyon sağlanacak.
Çalışma ve Sosyal Güvenlik
Çalışma yaşamı ile ilgili düzenlemeler de programda yer aldı. Çalışma ve sosyal güvenlik alanında şu reformlar yapılacak: Avrupa Birliği normları ve Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) sözleşmeleri ile tam uyumun sağlanması hedeflenecek, KKTC İşgücü piyasasının daha ektin ve verimli olabilmesi için işgücü piyasası analiz çalışması yapılacak ve analiz sonuçlarına göre gerekli çalışmalar yürütülecek, çalışma işlerinden sorumlu bakanlık ile Eğitim Bakanlığı arasında ulusal meslek standartlarının belirlenmesi ve meslek eğitimi gibi alanlarda işgücü piyasasına yönelik alanlarda işbirliği geliştirilecek. Gençler, kadınlar ve engelliler gibi işgücü piyasasında dezavantajlı olan grupları destekleyici tedbirler artırılarak yaygınlaştırılacak. Asgari ücretin saptanmasında uygulanacak kriterlerin değişen yaşam ve ekonomik koşullara göre belirlenmesi yönünde gerekli düzenlemeler yapılırken, işgücü piyasasının dengeleri de gözetilecek, İş Uyuşmazlıklarının Davasız Halli Yasası çıkarılacak.
Yerel Yönetimlere çare yok
Yerel yönetimlerin yönetimsel ve mali açılardan yeniden yapılandırılması yönündeki yasal düzenlemelerin yapılacağı ifade edilen Programda, Belediye hizmetlerin en üst düzeyde ve kaliteli bir şekilde halka ulaşmasını sağlamak için paylaşımlı hizmet modeliyle yerel yönetimlerin birlikte çalışmasının teşvik edileceği kaydedildi.
Ayrıca, Belediyeler Yasası ve Belediye Personel Yasası gözden geçirilerek verimin artması yönünde tedbirler alınacak.
